صیانت از میراث کهن و ماندگار شیعه از دستبرد سارقان فضیلت، رسالتی بس سترگ است که بر عهده عالمان دینی و فقهای نامدار بوده است؛ در این میان، بزرگانی چون آیت‌الله العظمی بروجردی(ره) و آیت‌الله العظمی نجفی مرعشی(ره) با تأسیس کتابخانه‌هایی غنی و پر جاذبه اسلام و شیعه از میراث شیعه پاسداری کرده‌اند.
حوزه نیوز به مناسبت فرا رسیدن سالروز غروب خورشید فقاهت، مرحوم آیت الله العظمی بروجردی؛ گفت‌وگوی هفته‌نامه افق حوزه با آیت‌الله علوی بروجردی پیرامون چگونگی شکل‌گیری کتابخانه این مرجع تقلید را منتشر می‌کند.
* آیت الله العظمی بروجردی با چه انگیزه‌ای اقدام به تأسیس این کتابخانه کردند؟
مرحوم آیت‌اللّه‌العظمى بروجردى، عنایت خاصى به آثار گذشتگان و حفظ این آثار داشتند و چون خودشان اهل تحقیق بودند، این آثار برایشان بسیار ارزشمند بود و همیشه درصدد بودند فضایى را براى اهل تحقیق به وجود بیاورند تا دسترسى محققان به همه منابع تحقیقى آسان باشد؛ لذا از بدو ورود به قم و به خصوص از آغاز مرجعیت عامه ـ یعنى بعد از ارتحال مرحوم آیت‌اللّه‌العظمى سیدابوالحسن اصفهانى قدس‌سره ـ نسبت به تأسیس و تقویت کتابخانه‌‌هایى در حوزه‌هاى علمیه قم، نجف‌اشرف و دیگر مراکز علمى اقدام کردند. اگر در دنیاى تشیع عالم بزرگى از دنیا مى‌رفت و کتابخانه او را در معرض فروش مى‌گذاشتند، آیت‌اللّه‌العظمى بروجردى خریدارى مى‌نمودند و مى‌فرمودند: اینها آثارى هستند که اگر ما آنها را در اختیار نگیریم، دیگران آنها را مى‌برند؛ لذا بعد از رحلت مرحوم حاجى نورى، ایشان اقدام نمودند و کتابخانه ایشان را خریدارى کردند، به‌طورى که خیلى از کتاب‌هایى که در کتابخانه شخصى ایشان و مدرسه نجف هست، از کتاب‌هاى مرحوم حاجى‌نورى است. البته معظم‌له قبل از افتتاح کتابخانه مسجد، حدود 1700 جلد کتاب اهدا کردند. مرحوم لرزاده نقل مى‌کردند: وقتى طراحى و ساخت مسجد اعظم را شروع کردیم، آیت‌اللّه‌العظمى بروجردى از ابتدا قصد ساختن کتابخانه در مسجد را نداشتند، اما بعد از طراحى ساختمان دستور دادند در همین محدوده مسجد، جایى را براى کتابخانه اختصاص بدهیم. آیت‌اللّه حاج آقا مصطفى خوانسارى هم از قول مرحوم حضرت آیت‌اللّه‌العظمى بروجردى نقل مى‌کردند که ایشان درصدد بودند کتابخانه بزرگى )جداى از مسجد( را در قم تأسیس کنند، تا آثار مکتوب خریدارى‌شده، در آن کتابخانه نگهدارى شوند و مردم هم، با توجه به این‌که چنین کتابخانه عظیمى زیر نظر مرجع تقلید شیعه است و مورد استفاده فضلا و محققان قرار دارد، تشویق شوند تا کتاب‌هاى خود را نفروشند و وقف آنجا کنند، ولى توفیق این کار را پیدا نکردند.
* این کتابخانه در چه زمانى افتتاح شد؟
نیمه شعبان 1380 قمرى که قرار بود کتابخانه را افتتاح کنند و شعرا هم به همین مناسبت اشعارى سروده بودند و قرار بود مرحوم حجةالاسلام‌والمسلمین فلسفى در این مجلس سخنرانى کنند، اما سحرگاه آن روز که معظم‌له براى وضوگرفتن آماده شده بودند، در اثر زمین‌خوردن از ناحیه پا آسیب دیدند و به علت شکستگى پا بسترى شدند و موفق به افتتاح کتابخانه نگردیدند و قرار گذاشتند در روز هفتم شوال آن را افتتاح نمایند، اما شب هفتم شوال که در مسجد نماز خواندند، دچار عارضه انفاکتوز شدند و پس از چند روز، به سبب همین عارضه در صبح پنجشنبه، 13شوال به دیار باقى شتافتند. پس از وفات آیت‌اللّه‌العظمى بروجردى، فرزند ایشان حجةالاسلام‌والمسلمین حاج سیدمحمدحسن طباطبایى بروجردى که متولى مسجد اعظم نیز بودند، کتابخانه را در روز 27شوال افتتاح کردند.
* آیا کتابخانههاى دیگرى نیز از سوى آن مرجع عالى‌قدر، در ایران و یا خارج از ایران تأسیس شده است؟
بله. معمولا در طرح‌ها و کارهایى که به ایشان ارتباط پیدا مى‌کرد سعى مى‌کردند یک بخش کار، کتابخانه باشد که نمونه آن، کتابخانه مدرسه نجف اشرف است. وقتى مدرسه نجف‌اشرف آغاز به کار کرد، آیت‌اللّه‌العظمى بروجردى کتابخانه را تأسیس کردند، که کتابخانه بسیار عظیمى است. البته کتابخانههاى معظم دیگرى مانند “ مکتبةالامام الحکیم” توسط آیت‌اللّه حکیم و “ مکتبة امیرالمؤمنین علیه‌السلام” توسط علامه امینى تأسیس شدند، اما هیچ‌کدام به عظمت کتابخانه مدرسه نجف نبودند، به‌طورى که هنگام تخریب مدرسه و کتابخانه نجف توسط رژیم بعث، مرحوم آیت‌اللّه‌العظمى خویى براى نجات این کتابخانه، افرادى را مى‌فرستادند و به مأموران پول مى‌دادند تا کتاب‌هاى کتابخانه مدرسه نجف را خریدارى کنند و بیرون بیاورند. وقتى کتاب‌هاى خطى کتابخانه مدرسه نجف را که توسط آیت‌اللّه‌العظمى خویى خریدارى شده بود، احصا کردیم، حدود 1200 نسخه خطى بودند که بحمداللّه الان تمام این نسخ خطى عکس‌بردارى شده‌اند و جلد اول فهرست آن نیز منتشر شده است. مطمئنا در کنار تعداد بالاى کتاب‌هاى خطى، حدود ده‌هزار جلد کتاب چاپى هم بوده و این همه، بیانگر آن است که این کتابخانه بسیار باعظمت بوده است. وقتى مدرسه علمیه کرمانشاه را ساختند، محلى را براى کتابخانه در نظر گرفتند و حتى مسجدى که به امر ایشان در ایرانشهر بنا شد، کتابخانهاى را براى استفاده عموم مردم در کنار مسجد ساختند و هم‌چنین در بازسازى مدرسه خان نیز دستور دادند کتابخانهاى براى استفاده طلاب در نظر گرفته شود. ایشان اصلا به دنبال این نبودند که کارها به نام خودشان باشد، لذا کارهاى ناتمام دیگران را تمام مى‌نمودند و تقویت مى‌کردند. براى مثال، حدود هزار جلد کتاب به کتابخانه مدرسه فیضیه اهدا کردند و قسمتى از مسجد اعظم را به عنوان سالن مطالعه در اختیار کتابخانه فیضیه گذاشتند. هم‌چنین کتابخانههاى مدرسه حجتیه و رضویه را نیز تقویت کردند. مرحوم آقاى محقق نقل مى‌کرد: معظم‌له وقتى تصمیم گرفتند مسجد‌هامبورگ را تأسیس کنند، دستور دادند کتابخانهاى در کنارش ساخته شود. این همه اهتمام ایشان به تأسیس و تقویت کتابخانه‌‌ها، بیانگر این است که ایشان یک کتاب‌شناس بودند و ارزش علمى و معنوى میراث مکتوب را مى‌دانستند؛ لذا اهتمام داشتند که کتاب‌ها را بخرند و در میان کتابخانه‌‌ها تقسیم کنند تا فضلاى حوزه به آسانى به منابع اصیل شیعه و آثار مکتوب بزرگان دسترسى داشته باشند. چاپ و عرضه بسیارى از آثار گذشتگان نیز در همین راستا، مورد اهتمام جدى ایشان بود و چون ایشان خودشان رنج عدم دسترسى به منابع پژوهشى را کشیده بودند، به ارزش بالاى این کار به خوبى واقف بودند. از این رو، مى‌بینیم از جمله اشتغالات علمى ایشان در دوران سى‌وشش ساله اقامت در بروجرد که کار بسیارى از اساتید و محققان را آسان نمود، کار رجالى، به خصوص در بخش اسانید و طبقات بوده که ایشان نسخه رجال شیخ را نداشتند و چون به هیچ صورتى دسترسى به آن برایشان ممکن نبود، از روى کتاب‌هاى رجالى، متونى را که از رجال شیخ نقل شده بود جمع‌آورى و تنظیم کرده بودند و حواشى‌اى نیز بر آن دارند و بعدها که به مشهد مقدس مشرف شدند و این کتاب را در کتابخانه آستان قدس رضوى دیدند، خودشان فرموده بودند: من نسخه اصلى را با نسخه‌اى که خودم تنظیم کرده بودم، مقایسه کردم؛ چندان تفاوتى نداشت.
* توسعه و بازسازى کتابخانه با چه انگیزه‌اى از سوى حضرت‌عالى صورت گرفت؟
کتابخانه مسجد اعظم، مجموعا دو سالن مطالعه داشت که با راهرو، 200 متر مى‌شد. یک مخزن 100مترى غیراستاندارد نیز داشت که حالت انبارى به خود گرفته بود. وقتى ما کتابخانه را برعهده گرفتیم، قسمتى را سالن مطالعه قفسه‌باز محققان کردیم که در این میان با مشکلاتى مواجه شدیم؛ یکى این بود که حجم کتاب‌ها و فضاى کتابخانه با هم تناسب نداشتند، چون ما حدود 14هزار عنوان کتاب خطى در 7هزار مجلد داشتیم و بالاى 100 هزار جلد کتاب و جزوه چاپى نیز داشتیم که به خاطر کمبود فضاى مخزن و کتابخانه، در هم ریخته بودند. مشکل دیگر این بود که براى عکس‌بردارى از کتاب‌هاى خطى، امکانات لازم را نداشتیم. از سوى دیگر، کتاب‌هاى خطى نیاز به صحافى داشتند که براى این کار نیاز به فضایى وسیع داشتیم. وسایل گرمایشى و سرمایشى هم طورى بودند که به کتاب‌ها لطمه مى‌زدند. هم‌چنین آمار مراجعان به کتابخانه در آن زمان، روزانه بالاى 700 نفر بود که فضاى موجود کتابخانه، جواب‌گوى این تعداد مراجعان نبود. براى مطالعه خانم‌ها و آقایان نیز فضاى جداگانه‌اى در نظر گرفته نشده بود، در حالى که این کار ضرورى بود. مشکل دیگر، نگهدارى صحیح و فنى کتاب‌ها، به خصوص کتاب‌هاى خطى و نسخه‌هاى چاپ سنگى است که نگهدارى آنها امکانات ویژه‌اى مى‌طلبد. مسئله دیگر، ضرورت امکان پاسخ‌گویى به مراجعان بیشتر و سهولت مراجعه محققان به سالن قفسه‌باز بود که مجموعه این مشکلات و کاستى‌ها مى‌طلبید که به صورت جدى کارى انجام گیرد؛ لذا وقتى این مشکلات را با مسئولان استان و کشور مطرح کردیم، مسئولان قول مساعدى براى همکارى در راستاى توسعه کتابخانه مسجد اعظم دادند و در نتیجه، با همکارى دولت و مسئولان استان، این کار انجام گرفت و تا حد زیادى از خواسته ما برآورده شد و ما از همه کسانى که در این امر مهم ما را یارى کردند، تشکر و قدردانى مى‌کنیم.
* براى بازسازى و توسعه کتابخانه چه شاخصه‌هایى لحاظ شده است؟
با توجه به محدودیت‌هاى مکانى که داشتیم، سعى کردیم به بهترین وجه از فضاى کنونى استفاده شود و کتابخانه از محدوده مسجد خارج گردد. با توجه به مجموعه کاستى‌هاى که قبلا ذکر شد، در طراحى جدید این کتابخانه مواردى در نظر گرفته شده که عبارت‌اند از: سالن مطالعه محققان، سالن مطالعه عمومى، سالن مطالعه خواهران، فضایى مجزا براى کتاب‌هاى خطى و چاپى و نیز بخش صحافى، بخش‌هاى دفترى و مدیریتى و ارتباطى و بخش آرشیو نوارها. از سوى دیگر، در طراحى جدید کتابخانه، خواسته مقام معظم رهبرى مبنى بر لزوم محاط‌بودن این کتابخانه توسط مسجد اعظم، حاصل شده و کتابخانه در درون مسجد اعظم قرار گرفته است، که با این کار فضاى مطالعاتى براى زائران و طلاب هم فراهم شده است.
* نحوه فعالیت کتابخانه چگونه خواهد بود؟
تاکنون فعالیت کتابخانه از ساعت 30/7 صبح تا 8 شب بود که انشاءاللّه قصد داریم خدمات آن را تا ساعت 10شب افزایش دهیم. خدمت دیگرى که این کتابخانه مى‌تواند به صورت شبانه‌روزى ارائه نماید، کتابخانه الکترونیک است، ولى متأسفانه در ساختمان موجود این طرح عملى نیست، بلکه طرح دومى داریم که بزرگان کشور نیز وعده‌هاى مساعدى نسبت به اجراى آن داده‌اند. در بناى جدید کتابخانه، سالن مطالعه عمومى، سالن مطالعه محققان با قفسه باز، سالن مطالعه خواهران و بخش آرشیو نوار، در اختیار مراجعه‌کنندگان قرار خواهد گرفت و بخش‌هاى دفترى، مدیریتى و ارتباطى نیز خدمت بهترى را در دست ارائه دارند. فهرست کتب خطى نیز که قبلا به وسیله آیت‌اللّه استادى در یک جلد تهیه شده بود، اکنون در چهارجلد به وسیله ایشان تنظیم شده است که دو جلد آن زیر چاپ است و به زودى، در اختیار اهل تحقیق قرار مى‌گیرد. کتاب‌هاى خطى نیز به صورت CD در اختیار محققان قرار مى‌گیرد که در خود کتابخانه نیز قابل استفاده و نسخه‌بردارى مى‌باشند. درس‌هاى ارائه‌شده در مسجد اعظم و مدرسه مرحوم آیت‌اللّه‌العظمى برجردى قدس‌سره نیز به صورت نوار ارائه خواهند شد. هم‌چنین نشریات، مجلات و روزنامه‌هاى دینى به زبان‌هاى مختلفى در دسترس علاقه‌مندان قرار داده مى‌شود و مجله‌اى نیز با عنوان “ کتابخانه” تازه‌هاى نشر را، به ویژه در زمینه دین ارائه خواهد کرد.
* آیا در مورد کتابخانه الکترونیکى هم تدابیرى اندیشیده‌اید؟
قصد داریم تمام صحن مسجد اعظم را خالى کنیم و سالن عظیمى در زیرزمین آن بسازیم. در این طرح، مساحت پنج‌هزارمترى صحن مسجد اعظم خالى مى‌گردد و دو طبقه در زیرزمین ساخته مى‌شود که طبقه منفى یک، سالنى مجزا براى سمینارهاى بین‌المللى حوزه و طبقه منفى دو نیز براى تأسیسات فنى خواهد بود. ما مى‌توانیم بخشى از فضاى این سالن را براى کتابخانه الکترونیک استفاده کنیم. در صورت اجراى این طرح و راه‌اندازى کتابخانه الکترونیکى، ما با کتابخانههاى بزرگ دنیا مرتبط خواهیم شد که در سطح بین‌المللى استفاده از منابع، مدارک و کتاب‌هاى موجود در آنها را امکان‌پذیر مى‌سازد و به صورت 24 ساعته به کاربران، خدمات ارائه خواهیم داد.
* براى تجهیز مخزن کتاب‌ها، بانک نوار، لوح‌هاى فشرده، سیستم دیجیتالى و کتاب‌هاى کمک‌درسى طلاب، چه تمهیداتى اندیشیده‌اید؟
بعد از تعطیلى چندساله کتابخانه، حضرت آیت‌اللّه استادى با تلاش‌هاى فراوان خود، توجه شوراى عالى حوزه را به سمت کتابخانه جلب نمودند و از شورا اجازه گرفتند که دوباره کتابخانه را فعال کنند. فهرستى نیز از کتاب‌هاى موجود تهیه کردند، اما بودجه‌اى نداشتند که کتاب بخرند و کتابخانه را به روز کنند. وقتى هم که ما متصدى این کار شدیم، یکى از اهداف ما روزآمدکردن کتابخانه بود، ولى چون بودجه مناسب این کار را در اختیار نداریم، هنوز موفق نشدیم به هدف ایده‌آل خود برسیم، اما قصد داریم شروح کتاب‌هاى درسى، کتاب‌هاى روز، لوح‌هاى فشرده و... را تهیه کنیم و در اختیار مراجعان بگذاریم و آرزو داریم این کتابخانه به حدى برسد که هر صبح، آخرین روزنامه‌ها و نشریات دنیا درباره حوزه را در اینجا منعکس کند و در اختیار مراجعان قرار دهد.
* نسخه‌هاى خطى موجود از چه ویژگى‌هاى برخوردارند؟
کتابخانه مسجد اعظم حافظ و نگهبان مواریث بسیار نفیس شیعه است، به‌طورى که بعضى از این نسخه‌ها شاید فقط محدود به این کتابخانه باشند. ما نسخه‌هایى به خط بزرگانى، هم‌چون علامه مجلسى، مرحوم فخرالمحققین، میرداماد، ملاصدراى شیرازى و فقه مرحوم درچه‌اى و... داریم. کتاب‌هایى هم داریم که از لحاظ قدمت بسیار نفیس هستند و به سال‌هاى 700، 800 و 900 برمى‌گردند. اخیرا هم کتابخانه شخصى مرحوم آیت‌اللّه‌العظمى بروجردى را از ورثه خریدارى کردیم و به کتابخانه ملحق نمودیم که بیش از 600 نسخه خطى بسیار نفیس در بیش از 2000 عنوان مى‌باشند. خوشبختانه فهرست کتاب‌هاى خریدارى شده از کتابخانه شخصى آیت‌اللّه‌العظمى بروجردى تهیه شده است و با اشراف آیت‌اللّه استادى نیز فهرست تفصیلى کتابخانه مسجد اعظم در حال تدوین است که این مجموعه فهرست، مى‌تواند نمایان‌گر ذخائر عظیم کتابخانه کنونى باشد. علاوه بر کتب خطى، بسیارى از کتب چاپى کمیاب و نیز نشریات و مجلات قدیمى، از زمان مشروطیت و حتى قبل از آن در کتابخانه موجودند که از آنها نسخه‌هاى متعدد و عکس تهیه شده است و عمده این کتاب‌ها، از کتب اهدایى مرحوم رمضانى است. هم‌چنین کتب خطى موجود، بنا به تقاضاى سازمان یونسکو در حال ثبت در فهرست میراث جهانى مى‌باشد.
* فضاهاى موجود مطالعاتى و تحقیقاتى قم را چگونه ارزیابى مى‌کنید؟
حوزه علمیه قم بزرگ‌ترین حوزه علمى و فرهنگى دنیاى اسلام بوده و ام‌القرى و مرکز تفکر شیعه و مکتب اهل‌بیت علیهم‌السلام است؛ لذا فضاهاى مطالعاتى و تحقیقاتى را باید در این موقعیت مورد بررسى قرار داد و باید توجه داشت که توقعات دنیاى اسلام و حتى مراکز غیرمسلمان تشنه زلال حقیقت و معنویت از قم، بیشتر از گذشته است.
در حال حاضر، حوزه علمیه قم از نظر فعالیت‌هاى علمى بسیار خوب است، هر چند امکان دارد که انتقاداتى پیرامون کیفیت کارهاى آموزشى و پژوهشى وجود داشته باشد. در قم مؤسسات تحقیقاتى، فضاهاى مطالعاتى و کتابخانههاى متعدد و وسیعى داریم، ولى هنوز تا مرحله پاسخ‌گویى به نیازهاى دنیاى اسلام و تشنگان معارف اسلامى، فاصله زیادى داریم. لذا شایسته است در توسعه و به روزکردن این فضاهاى مطالعاتى و تحقیقاتى، اهتمام بیشرى شود و این مراکز نیاز دارند که با کتابخانههاى بزرگ دنیا در جهت تأمین نسخ کتب مورد نیاز محققان خود و هم‌چنین ایجاد هماهنگى میان نتایج کارهاى تحقیقاتى و نیازها و نیز توجه بیشتر به اولویت‌هاى پژوهشى برجامانده در این زمینه، ارتباطات و تعاملات بیشتر داشته باشند. براى این کارها نیز نیاز به بودجه هنگفتى است که نمى‌توانیم از کتابخانه‌‌ها و فضاهاى مطالعاتى توقع چندانى داشته باشیم، اما حداقل مى‌توانیم عکس آن آثار را در اختیار بگیریم و آنها را عرضه نماییم. مؤسسات تحقیقاتى هم باید بدون موازى‌کارى، هر کدام گوشه‌اى از کارهاى برجاى مانده در راستاى تحقیق و پژوهش‌هاى علمى را برعهده گیرند و کاستى‌هاى فضاهاى مطالعاتى و تحقیقاتى را رفع کنند.
* تعامل کتابخانه با نهادهاى حوزوى چگونه است؟
کتابخانه مسجد در گذشته زیر نظر تولیت مسجد اداره مى‌شد و تصدى آن از ابتداى تأسیس با مرحوم آیت‌اللّه حاج میرزا ابوالقاسم دانش‌آشتیانى بود که زحمات زیادى هم براى کتابخانه کشیدند. بعد از تصدى اداره کتابخانه به وسیله آستانه مقدسه حضرت فاطمه معصومه سلام‌اللّه‌علیها، چند سالى کتابخانه تعطیل شد و بعد به درخواست مرحوم آقاى دانش‌آشتیانى، آیت‌اللّه استادى با تلاش فراوان توجه شوراى عالى حوزه را به کتابخانه جلب کرد و با زحمات زیاد آن را فعال نمود و در اختیار اهل تحقیق قرار داد. از آن زمان شوراى عالى حوزه و بعد مدیریت محترم حوزه، اداره آن را به عهده گرفتند و در حال حاضر هم که اداره کتابخانه بر عهده من است همکارى بسیار نزدیک و صمیمانه‌اى با مدیریت حوزه در اداره آن داشته‌ایم و متقابلا آنها نیز توجه ویژه‌اى به کتابخانه دارند. البته همکارى و تعامل کتابخانه مسجد اعظم، با توجه به این‌که اکثریت مراجعه‌کنندگان آن از طلاب و فضلاى حوزه هستند و طبعا این کتابخانه یکى از بیوت حوزه به حساب مى‌آید و تمامى تلاش آن در جهت خدمت‌رسانى بهتر به حوزه مقدسه مى‌باشد.
* تعامل کتابخانه با دیگر کتابخانه‌‌ها چطور بوده و چگونه خواهد شد؟
تاکنون خیلى فوق‌العاده نبوده و حتى با کتابخانههاى داخل هم چندان تعاملى نداریم. البته مؤسسات تحقیقاتى داخلى و خارجى، از ما نسخه درخواست مى‌کنند و ما هم در اختیار آنها مى‌گذاریم، اما متقابلا ما هم نیاز داریم که از امکانات آنها بهره ببریم. امیدواریم درآینده با راه‌اندازى کتابخانه الکترونیکى در این کتابخانه، تعامل مطلوب فراهم گردد که در این صورت بسیارى از مشکلات ما حل خواهد شد.
* براى آینده کتابخانه چه طرح‌هایى دارید؟
از آنجایى که ضرورتى ندارد کتاب‌هاى خطى در مکان فعلى نگهدارى شوند، چون عکس این کتاب‌ها به مراجعان ارائه مى‌شود، لذا ما نیاز به فضاهاى وسیع‌تر و مطلوب‌ترى داریم که هم مخزن کتاب‌هاى خطى باشند و هم ظرفیت ارائه خدمات بیشترى را داشته باشند. از این رو، به فکر تهیه زمین آن هستیم و با برخى افراد نیز صحبت‌هاى مقدماتى شده است، که اگر این مکان تهیه گردد، مکان فعلى سالن مطالعه و محل عرضه کتاب‌ها محدود مى‌شوند و فقط به عنوان نماد کتابخانه مرحوم آیت‌اللّه‌العظمى بروجردى، مورد استفاده قرار خواهند گرفت. توسعه خدمات نوین و عرضه کتاب‌ها از طریق ابزارهاى جدید مانند اینترنت، از دیگر اهداف ماست که مقدماتى را نیز مى‌طلبد؛ یعنى ما اگر بتوانیم خدمات رایانه‌اى به مراجعان را توسعه دهیم، در آینده به مرحله‌اى خواهیم رسید که مراجعه حضورى به کتابخانه به حداقل برسد. اگر خدا یارى نماید درباره مدرسه “ خان” هم برنامه‌هاى اساسى داریم که در آن، حدود هزار مترمربع از زمین‌هاى اطراف مدرسه تملک مى‌شوند و این مدرسه در دو طبقه، تجدید بنا مى‌گردد و مرکز تدریس دروس حوزه خواهد شد.
* براى آینده مسجد اعظم که پایگاه عبادى، فرهنگى و علمى بزرگى در جهان تشیع است و به نوعى مرتبط با کتابخانه هم است، چه طرح‌هایى را در نظر دارید؟
مسجداعظم از ویژگى‌هاى خاصى برخوردار است و در حقیقت، یکى از بیوت عمده حوزه مى‌باشد که درس‌هاى اساطین حوزه را در خود جاى داده است و از جهت تدریس مراجع و حضرات آیات گذشته، از مرحوم آیت‌اللّه‌العظمى بروجردى به بعد، تاریخى درخشان در حوزه دارد که مرکز فرماندهى نهضت اسلامى به حساب مى‌آید. همه این توفیقات به علت قرب جوار حرم مطهر کریمه اهل‌بیت علیهما‌السلام و توجه و عنایت زائران این حرم شریف است و بالاخره به پشتوانه همت والاى بزرگ‌مردى بوده که دوران مرجعیت او فصلى تأثیرگذار در تاریخ شیعه است. مسجدى با این خصوصیات طبعا از نظر خدمات‌دهى و دیگر جاذبه‌ها باید شرایط ویژه خود را داشته باشد. متأسفانه هنوز بعد از گذشت حدود پنجاه سال از بناى مسجد، هنوز نواقصى در کار بنا و تزیینات و خدمات وجود دارد. در زمان تولیت‌هاى گذشته و نیز دوران تصدى آستانه مقدسه حضرت فاطمه معصومه سلام‌اللّه‌علیها خدماتى در این زمینه صورت گرفته، که جاى قدردانى و تشکر بسیار دارد، ولى هنوز نواقصى باقى است. در چند سالى که این حقیر تصدى تولیت مسجد را داشته‌ام، کارهایى انجام شده؛ از جمله کاشى‌کارى گلدسته کوچک در صحن مسجد که وضع سابق آن، منظره مجموعه حرم مطهر را نازیبا جلوه مى‌داد، زیرسازى اساسى گنبد مسجد، مقاوم‌سازى نوین و تجدید کاشى‌کارى آن، که امیدواریم به زودى به پایان برسد، شروع کاشى‌کارى در قسمت‌هاى باقیمانده در صحن مسجد و تعویض فرش شبستان‌ها که همه اینها به همت افراد خیر و بانیان خیر از مؤمنان انجام شده است.
* براى آینده مسجد اعظم، چه طرح‌هایى در دست اقدام دارید؟
نماسازى شبستان‌ها و تمام‌کردن کاشى‌کارى زیرگنبد، بازسازى سیستم نورپردازى و تأمین اساسى صدا و تصویر در فضاى شبستان‌ها و صحن مسجد نیز از جمله برنامه‌هاى آینده است. تکمیل کاشى‌کارى صحن مسجد، تأمین سرمایش و گرمایش شبستان‌ها به صورت اساسى، از دیگر طرح‌هاى آینده است. با توجه به کثرت جمعیت بعضى از دورس اساطین حوزه در مسجد، که ظرفیت بیش از یک شبستان را مى‌طلبند، در نظر داریم سالنى با ظرفیت حداقل سه‌هزار مترمربع در زیرزمین مسجد احداث کنیم و سیستم مرکزى سرمایش و گرمایش مسجد را در زیر صحن مستقر نماییم، که اگر این کار صورت گیرد این سالن، هم براى درس‌هاى پرمخاطب حوزه و هم براى همایش و سمینارهاى بزرگ مرتبط با حوزه مقدسه، جاى مناسبى خواهد بود و چون حکم صحن مسجد را ندارد، براى حضور غیرمسلمانان و یا صاحبان عذر شرعى، بلامانع است. هم‌چنین در نظر داریم صحن مسجد را با نصب چترهاى سایبان، سقف‌دار کنیم که در فصل گرما و سرما بتواند مانند یک رواق سقف‌دار، زائران حرم مطهر را به خصوص در اوقات خاص سرویس دهد. تشکیل جلسات درسى و تبلیغى براى استفاده عموم و زوار در زمینه‌هاى عقاید، تفسیر، اخلاق و احکام، به خصوص در ایامى که تردد زائران بیشتر است، از جمله دیگر برنامه‌هاى آتى است. راه‌اندازى سایت اینترنتى مسجد که بتواند دروس و جلسات مسجد را به فاصله کم در اختیار علاقه‌مندان بگذارد، از جمله طرح‌هاى فرهنگى آینده است که امیدواریم با همت خیرین، این امور هر چه زودتر اجرایى گردد.
* تعامل مسجد اعظم با آستانه مقدسه حضرت فاطمه معصومه سلام‌اللّه‌علیها چگونه است؟
موقعیت خاص مسجد اعظم به صورتى است که اداره آن، بدون همیارى و هماهنگى با مجموعه آستانه مقدسه حضرت فاطمه معصومه سلام‌اللّه‌علیها ممکن نیست، زیرا این مسجد در خدمات‌رسانى به زائران حرم مطهر، نقش ویژه‌اى دارد. از سوى دیگر، با توجه به آنکه این مسجد از بیوت حوزه مقدسه علمیه قم است و میزبان دروس مراجع بزرگ و اساطین حوزه مى‌باشد، نیازمند همیارى و هماهنگى با نهادهاى حوزوى، مانند شوراى عالى و مدیریت محترم حوزه مقدسه قم است. هم‌چنین از آنجا که مسجد، تریبون نظام تلقى مى‌شود، نیازمند هماهنگى با نهادهاى مرتبط مى‌باشد و این هماهنگى و همیارى به صورت بسیار خوبى در حال حاضر، بین مسجد و مجموعه آستانه مقدسه و تولیت محترم آن وجود دارد با علاقه‌مندى و توجه ویژه، امور مربوط به مسجد را دنبال مى‌کند و هم‌چنین هماهنگى و همکارى مسجد با نهادهاى حوزوى نیز مى‌تواند در خدمات‌رسانى بهتر به حوزه مقدسه و زائران گرامى، بیش از گذشته منشأ اثر باشد.
* در موضوع اطلاع‌رسانى کتابخانه در آینده، چه تدابیرى اندیشیده‌اید؟
در گذشته مجله‌اى به نام “ مسجد اعظم” ، هر ماه توسط آقاى دانش‌آشتیانى منتشر مى‌شد که بعد از دو سال به دلایلى هم‌چون کمبود بودجه متوقف شد. ما الان در نظر داریم یک مجله تخصصى کتابخانهاى منتشر کنیم که علاوه بر درج مقالات علمى، به موضوعات پیرامون کتابخانه نیز بپردازد، چرا که این کتابخانه یکى از کتابخانههاى بزرگ ایران و حتى جامعه شیعه است و مى‌توان نسخه‌هاى موجود در این کتابخانه را از طریق این مجله معرفى کرد. علاوه بر این، خود کتابخانه باید در مجامع علمى و کنگره‌هاى ملى و فراملى حضور داشته باشد و با نشریات دیگر مصاحبه کند و خود را معرفى نماید، تا دیگران بدانند که چنین کتابخانهاى با چنین مختصات جغرافیایى موجود است. سایت مسجد را نیز راه‌اندازى خواهیم کرد تا در آن سایت، اطلاعات و دروس برپاشده در مسجد اعظم عرضه گردد. هم‌چنین سالن اجتماعاتى براى برگزارى کنفرانس‌هاى بزرگ ملى و بین‌المللى درست خواهیم کرد تا در اجلاسیه‌هاى مهم و بزرگ، گره‌اى از مشکلات مکانى قم را باز نماید.
گفت‌وگو: رمضانعلى عزیزى
